کاروانسرا های قدیمی زنجان
کاروانسراهای سرای گلشن و سرای ملک که در سال ۱۳۴۵ هجری قمری بازسازی و مرمت شده اند، در داخل مجموعه تاریخی بازار زنجان قرار گرفته اند. کاروانسراهایی نیز در مسیر جاده های مواصلاتی منطقه استقرار یافته اند که به برخی از آنها در زیراشاره می شود:
کاروانسرای سرچم
کاروانسرای سرچم یکی از کاروانسراهای مهم مسیر تجاری ری به اذربایجان در قرن هشتم هجری قمری بوده است. این کاروانسرا که طبق نوشته کتیبه سردر آن، رباط نام دارد، در سال ۷۳۴ هجری قمری در دوره ایلخانی، در روستای سرچم در ۸۰ کیلومتری محور زنجان – میانه در خانه زنجان چای و مشرف به جاده قدیم تبریز احداث شده است. برسی اثار و بقایای این کاروان سرانشان می دهد که طرح آن از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی بوده و شامل صحن مرکزی و حجره های شاه نشین بوده است.
در چهار گوشه این کاروانسرا حداقل چهار برج تعبیه شده بوده اس که امروزه همه بخش های ساختمان کاروانسرا، به استثنای در ورود ویران و به تلی از خاک تبدیل شده است. در ورودی آن مشتمل بر دو برج آجری در طرفین، و یک دروازه با پوشش قوس جناغی که با سنگ سیاه تزئین شده است، می باشد. بالای دروازه، کتیبه بسیار زیبایی که حکایت از احداث آن در زمان ابوسعید ایلخان در تاریخ ۷۳۳ هجری قمری دارد، کار گذاشته شده است. تزئینات لچکی ها، کاربندی ها و بندکشی در ورودی، ناقص و نیمه تمام باقی مانده است.
کاروانسرای نیک پی
این کاروانسرا به شدت دچار خرابی شده و تنها بخشی از آن باقی مانده است که نمایانگر رونق و عظمت آن در دوران برپایی آن است. این کاروانسرا که اکثریت قریب به اتفاق مستشرقینی که از زنجان دیدار کرده اند و در آن سکونت نموده اند، از آجرهایی به رنگ قرمز ساخته شده و از نوع کاروان سراهای چهار ایوانی است.
کاروانسرای قدیمی قره بلاغ
این کاروانسرا کاملا ویران شده و هم اکنون به صورت یک تپه تاریخی در آمده است و پیش از انجام کاوش های علمی، اظهار نظر در مورد آن امکان پذیر نیست؛ اما شکل تپه محل کاروانسرای قره بلاغ نشان می دهد که احتمالا طرح آن از نوع کاروان سراهای چهار ایوانی و قابل مقایسه با کاروانسرای سرچم است، با این تفاوت که فاقد برج های دیده بانی بوده است.
